ਆਥਣੇ ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਪੱਛ ਕੇ ਨਰਕ ਦੇ “ਦਾਰੂ ਪਾਰਕ” ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।ਮੂਹਰੇ ਦੇਖਕੇ ਅੱਖਾਂ ਫੁੱਲ ਗਈਆਂ।ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦਾਲੇ ਲੈਨਿਨ, ਰੋਜ਼ਾ ਲਗਜ਼ਮਬਰਗ,ਸਿਮੋਨ,ਬ੍ਰੈਖ਼ਤ,ਚਾਰੂ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ,ਕਾਨੂ ਸਾਨਿਆਲ,ਸਟਾਲਿਨ,ਮਾਓ,ਚੇ-ਗਵੇਰਾ,ਪਾਬਲੋ ਨੈਰੁਦਾ,ਗੋਰਖ ਪਾਂਡੇ,ਪਾਸ਼,ਵਿਲਾਸ ਭੋਗਰੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬੈਠੇ ਸੀ।ਮੈਂ ਜਾਣ ਸਾਰ ਪਾਸ਼ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ,ਓਏ ਕਾਮਰੇਡ ਸੁਰਜੀਤ ਕਿਥੇ ਹੈ,ਤਾਂ ਪਾਸ਼ ਕਹਿੰਦਾ “ਸੀ ਪੀ ਆਈ ਤੇ ਸੀ ਪੀ ਐੱਮ ਵਾਲੇ ਨਰਕ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ,ਉਹ ਸਵਰਗ ‘ਚ ਜਾਂਦੇ ਨੇ,ਹੁਣ ਤਾਂ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਬੰਦੇ ਵੀ ਘੱਟ ਘੱਟ ਹੀ ਆਉਂਦੇ ਨੇ..ਨਰਕ ‘ਚ।ਸਵਰਗ ‘ਚ ਸੱਤਾ ਦੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ ਨਾ।ਮੈਂ ਹੱਥ ਹੀ ਮਿਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਸਭ ਨਾਲ,ਚੀ ਗਵੇਰੇ ਨੇ “ਸ਼ੀਵਾਸ ਰੀਗਲ” ‘ਚੋਂ ਇਕ ਪੈਗ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।ਮੈਂ ਕਿਹਾ “ਕਾਮਰੇਡ ਬੜੀ ਮਹਿੰਗੀ ਦਾਰੂ ਪੀਂਦੇ ਹੋਂ,ਮੈਂ ਤਾਂ ਗੁਲਾਬ ਜਾਂ ਮੋਟਾ ਸੰਤਰਾ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਰਦਾ ਰਿਹਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ।ਚੀ ਕਹਿੰਦਾ ਡਰ ਨਾ, “ਦਾਰੂ ਪਾਰਕ” ‘ਚ 8 ਤੋਂ 12 ਵਜੇ ਤੱਕ ਦਾਰੂ ਮੁਫ਼ਤ ਐ।
ਦੋ-ਦੋ ਪੈਗ ਲਾਏ ਸੀ ਅਜੇ।ਮਾਰਕਸ ਤੇ ਦੂਜੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਬਹਿਸ ਗਰਮ ਸੀ।ਮਾਰਕਸ ਕਹਿੰਦਾ,ਯਾਰ ਗਾਮੀ ਬੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੋਊ,ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਆਇਆ,ਆਓ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।ਹਾਂ ਵੀ ਗਾਮੀ,ਕੀ ਹਾਲ ਐ ਪੰਜਾਬ ਦਾ।ਮੈਂ ਕਿਹਾ ,ਬਾਈ ਹਾਲ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਮਾੜੇ ਨੇ।ਐੱਮ ਐਲ ਦੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਕੁਝ ਹੱਥ ਪੈਰ ਮਾਰ ਰਹੀਆਂ ਨੇ,ਕਿਸਾਨਾਂ,ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ‘ਚ।ਪਰ ਸਾਰੇ ਧੜਿਆ ‘ਚ ਹੰਕਾਰ ਐਨਾ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਤਾਂ ਕੀ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਰਦੇ।ਇਕੋ ਲੈਨ ‘ਚ ਕਹਾਂ ਤਾਂ ਐਮ.ਐਲ .ਈਏ ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੇ।ਮਾਰਕਸ ਕਹਿੰਦਾ,ਪਿੱਛੇ ਜੇ ਦਲਜੀਤ ਅਮੀ ਦੀ ਇਕ ਚਿੱਠੀ ਦਾ ਰੌਲਾ ਪਿਆ ਸੀ,ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਵੀ ਆਈ ਸੀ ਬਿਜਲਈ ਚਿੱਠੀ।ਹਾਂ,ਕਿਰਨਜੀਤ ਕਾਂਡ ‘ਤੇ ਬਣੀ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਰੌਲਾ ਰੂਲਾ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇਖੋ …..ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ ਜੀ ਸਾਡਾ ਐਕਟਰ ਘੱਟ ਦਿਖਾਇਆ,ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ ਸਾਡੇ ਐਕਟਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਵੀਲਨ ਦਿਖਾਇਆ।ਫਿਰ ਕਹਿੰਦੇ ਮਹਿੰਗੀ ਫਿਲਮ ਵੇਚਕੇ ਦਲਜੀਤ ਅਮੀ ਠੱਗੀਆਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਐ।ਅਮੀ ਕਹਿੰਦੈ, ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕਾਮੇ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਕਤਾ ਸਬੰਧੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਨੇ,ਕਿ ਇਕ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਿਉਂਦਾ ਕਿਵੇਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ।ਖੈਰ,ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਿਆਸੀ ਗੱਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਝ ਸੁਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ,ਪਰ ਸਣਿਆ ਚਿੱਠੀ ਗਈ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ,ਇਹਨਾਂ ਮਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ।ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਅਸੀਂ ਤਹਿ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿਹੜਾ ਸਵਾਲ ਕਿਸ ਵੇਲੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ,ਉਦੋਂ ਹੀ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ।ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਬੜਾ ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ‘ਤੇ।ਮੈਂ ਜਦ ਵੀ ਕਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਟਕ ਖੇਡਣਾ ਤਾਂ ਨਾਟਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਸੀ,ਇਹ ਸੀ ਨਾਟਕ,ਹੁਣ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਾਂ।ਵੇਖ ਲਓ ਕਲਾ ਬਾਰੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ।ਜਿਵੇਂ ਸੁਖਬੀਰ ਦੀ ਰੈਲੀ ‘ਚ ਆਰਕੈਸਟਰਾ ਦਾ ਕੱਠ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦੈ,ਹੁਣ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਬੋਲਣਗੇ।ਮਾਰਕਸ ਕਹਿੰਦਾ,ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀਆਂ ਨੇ।

ਫਿਰ ਮਾਰਕਸ ਮੈਨੂੰ,ਗੋਰਖ ਪਾਂਡੇ ਤੇ ਵਿਲਾਸ ਭੋਗਰੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ,ਯਾਰ ਕਲਾਕਾਰ ਬੜੀਆਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰ ਕਰ ਮਰਦੇ ਨੇ,ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ।ਗੋਰਖ ਪਾਂਡੇ ਕਹਿੰਦਾ ਮੇਰੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਸਿਆਸੀ ਵੀ ਸੀ,ਪਰ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ।ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਗਮ ਖਾ ਗਿਆ ਸੀ ਯਾਰ।ਪਰ ਵੈਸੇ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਕਿ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਰਗੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਤੇ ਸੂਖ਼ਮ ਜੀਵ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕੇ।ਉਹਦੇ ਲਈ ਕਦੇ ਥਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦਿੱਤੀ।ਵਿਲਾਸ ਭੋਗਰੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦਾਜ਼ ‘ਚ ਕਹਿੰਦਾ,ਅਸਲ ‘ਚ ਕਲਾਕਾਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਬੰਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਮ ਸਮਾਜ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਿਉਂਵੇਗਾ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਦਬਾਅ।ਓਪਰੋਂ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ਼ ਸਮਾਜ ਤੇ ਨਾ ਸਮਝ ਸਿਆਸੀ ਧਾਰਾ।ਕਿਵੇਂ ਬਚ ਸਕਦੈ ਕਲਾਕਰ।ਪਾਸ਼ ਟੱਲੀ ਹੋਇਆ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ “ਸਾਥੀ ਮਸਲਾ ਆਰਥਿਕ ਵੀ ਹੈ।ਗਾਮੀ ਤੇਰੀ ਆਰਥਿਕ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਆ।ਮੈਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾਂ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਦੀ ਨਾ ਸਮਝੀ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚੌਧਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਸੱਭਿਅਚਾਰਕ ਫਰੰਟ ਖ਼ਤਮ ਕਰਤੇ।ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਤੇ 1 ਮਈ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣੇ ਸਿਵਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਕਾਮਰੇਡ ਆਪਣੇ ਲਾਇਸੰਸ ਰਨਿਊ ਕਰਵਾਉਣ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।ਓਥੇ ਕੀਹਦਾ ਨਾਟਕ ਹੋਊ,ਕੀਹਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਊ।ਇਹ ਪੂਰਾ ਅਫਸਰੀ ਮਾਮਲਾ ਹੈ।ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਫਰੰਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ,ਉਹਨੂੰ ਡਿਪਰੈਸ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਨੇ।ਪਾਸ਼ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਕਰਦਾ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਿਆ।