" ਕਈ ਵਾਰ ਬੰਦੇ ਦਾ ' ਘਰ ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬੜੀ ਵਾਰ ਬੰਦਾ ਆਪ ਹੀ ' ਘਰ ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਨਾਨਕ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਮਰਦਾਨਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਚੌਥੀ ਉਦਾਸੀ ਵਿੱਚ ਮਰਦਾਨਾ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਮਗਰੋਂ ਨਾਨਕ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਪੰਜਵੀਂ ਉਦਾਸੀ ਕਰਦਾ ਹੈ -- ਬੱਸ । ਜਗਤ ਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਜਲੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਨਾਨਕ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਟਿਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਮਰਦਾਨਾ, ਨਾਨਕ ਦਾ 'ਘਰ' ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਮਰਦਾਨਾ, ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਥਾਉਂ ਵੀ ਬੇਘਰ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ।
ਇਹ ' ਘਰ ' ਮੁੱਕ ਗਿਆ, ਨਾਨਕ ਘਰ ਪਰਤ ਆਇਆ ......
-------------------------------------------------------------
ਮਾਂ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾ ਸੀ । ਸੰਨ ਪੈਂਹਠ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਵਾ ਸੌ ਰੁਪਈਏ ਤਨਖ਼ਾਹ ਵਿੱਚੋਂ ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇੱਕ ਇੱਕ ਇੱਟ, ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਮਰਾ ਕਰਕੇ ਇੱਕੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘਰ ਬਣਿਆ । ਦਸ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਨਿੱਕੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪਏ ਘਾਟੇ ਖ਼ਾਤਰ ਵੇਚਣਾ ਪਿਆ.....
ਘਰ ਵਿਕਣ 'ਤੇ ਮੈਂ ਕਨੇਡੇ ਆ ਗਿਆ । ਤੁਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਮਾਂ ਬੋਲੀ :-- " ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਵਿਕਣ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਤੇਰੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸੱਲ ਹੈ ।"
ਮੈਨੂੰ ਓਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ :-- " ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦਾ ' ਘਰ ' ਸਾਂ .....
-----------------------------------------------------------------
ਕੁਝ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਕਨੇਡਿਉਂ ਪਰਤਿਆ ਤਾਂ ' ਆਪਣਾ ਘਰ ' ਵੇਖਣ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਉਹ ਸਾਡਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸੀ । ਮੇਰੀ ਚਾਲ੍ਹੀ ਵਰ੍ਹੇ ਲੰਮੀ ਸੁਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਮੇਰਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ' ਆਪਣਾ ਘਰ ' ਸੀ ।
ਨਵੇਂ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਈਸ ਕ੍ਰੀਮ ਦੀ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ । ਸਾਰਾ ਘਰ ਧੁਆਂਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਥਾਂ ਥਾਂ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ, ਗੱਤਾ, ਲੋਹਾ ਖਿਲਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ । ਘਰ ਅੰਦਰੋਂ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
ਮੇਰਾ ਸਾਹ ਘੁਟਣ ਲੱਗਿਆ । ਧੂੰਆਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਖਿੱਲਰ ਗਿਆ । ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਆ ਗਏ ।
ਘਰ ਸੀ ...... ਘਰ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦਾ !
ਸਾਡਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ........ ਕਿਸੇ ਦਾ ਸਹੀ .......
-------------------------------------------------
ਘਰ ਛੱਡਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਘਰੋਂ ਕੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵੇ ? ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਸੰਤਾਲੀ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਗਿਆਨੀ ਗੁਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗੇ ਕੱਪੜੇ ਤੇ ਬਾਈ ਤੋਲੇ ਸੋਨਾ ਟਰੰਕ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਸੰਭਾਲ ਗਈ । ਆਖਣ ਲੱਗੀ :-- " ਸਰਹੱਦ ਨੇੜੇ ਬੈਠੇ ਓ , ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਨ ਲੈ ਜਾਇਓ ।"
ਵੰਡ ਮਗਰੋਂ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਪਾਣੀਪਤ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਭਰਾ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਆਖਿਆ :-- " ਭੈਣ ! ਤੇਰਾ ਟਰੰਕ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਿਆ । ਟਕਾ ਟਕਾ ਜੋੜ ਤੇਰੀ ਅਮਾਨਤ ਪਰਤਾ ਦੇਵਾਂਗਾ । ਕੀ ਕਰਦਾ -- ਸਿਰ ਤੇ ਇੱਕੋ ਚੀਜ਼ ਚੁੱਕ ਸਕਦਾ ਸਾਂ । ਤੂੰ ਆਖਿਆ ਸੀ -- ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਨ ਚੁੱਕ ਲਿਆਵੀਂ । ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬੀੜ ਚੁੱਕ ਲਿਆਇਆ ......."
--------------------------------------------------------------------------------------
(( ਸੁਖਪਾਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ' ਰਹਣੁ ਕਿਥਾਊ ਨਾਹਿ ' ਵਿੱਚੋਂ ))